‘Mooiste zou zijn dat uitgevers het zelf willen’

Monique Oudshoorn (Vereniging Onbeperkt Lezen) over toegankelijk publiceren

Lezen zonder beperkingen. Vereniging Onbeperkt Lezen, de belangenbehartiger van mensen met een leesbeperking, ondersteunt talloze activiteiten en initiatieven om dat doel te bereiken. Zo is de vereniging een van de partners in het project Toegankelijk Publiceren aan de Bron (TPUB). Met Monique Oudshoorn, directeur van de Vereniging, blikken we terug op het project. En we kijken vooruit. ‘We stimuleren dat uitgeverijen hun publicaties direct al aan de bron toegankelijk maken, zodat iedereen, zonder drempels, alles kan lezen wat ze willen. Dat is een grote systeemverandering en ik ben blij dat wij daarbij zo nauw betrokken zijn.’

Tijdens bewustwordingssessies (TPUB1) en workshops (TPUB2) hebben uitgeverijen kennis gemaakt met toegankelijk publiceren aan de bron en de eerste concrete stappen gezet. Bij het TPUB-project waren verschillende partijen betrokken: het ministerie van OCW, de Koninklijke Bibliotheek, de Mediafederatie, VIVIS Onderwijs, De Oogvereniging, Dedicon en Vereniging Onbeperkt Lezen. Behalve inhoudelijk meepraten, faciliteerde de Vereniging het TPUB-project en zorgde voor de financiering. Monique Oudshoorn: ‘Behalve meer bewustzijn van nut en noodzaak van toegankelijke publicaties bij de uitgeverijen, heeft het project ook geresulteerd in een betere samenwerking tussen de verschillende partijen. We beseffen beter dat we elkaar nodig hebben in de ambitie om toegankelijke publicaties te kunnen maken, zodat iedereen, of iemand nu wel of geen leesbeperking heeft, kan lezen wat hij wil.’ 

Oudshoorn constateerde dat ook het onderlinge begrip van ieders rol is gegroeid. ‘Dat zag je bijvoorbeeld terug in de contacten met de uitgeverijen: voorheen hadden ze best wel wat kritiek op een partij als Dedicon die hun boeken en publicaties ‘zo gemakkelijk en voor weinig geld’ omzet naar aangepaste leesvormen. Maar inmiddels begrijpen ze beter waarom dat nodig is en ontdekken ze dat ze als uitgeverij zelf hun publicaties aan de bron toegankelijk kunnen (en moeten) maken. En dat ze daarbij de expertise van een organisatie als Dedicon nodig hebben. Bijvoorbeeld voor kennis en advies. Of voor maatwerk, bij het toegankelijk maken van de lastigere onderdelen zoals afbeeldingen, tabellen, grafieken.’

Gelijke rechten

Voor de leden van de Vereniging zullen de opbrengsten van het TPUB-project niet direct zichtbaar zijn. ‘Dit zijn omvangrijke procesveranderingen en het effect ervan zal onze doelgroep pas later merken.’ Toch staan we aan de vooravond van een belangrijke ontwikkeling, constateert Oudshoorn: ‘Het duurt niet lang meer dat je als lezer met een leesbeperking toegankelijke e-books bij de boekhandel kunt verkrijgen. Toegankelijk in de zin dat de lezer kan zien in welk formaat het boek beschikbaar is, hoe hij dat met eigen hulpmiddelen leesbaar kan maken, dat hij het kan verkrijgen en kan lezen op dezelfde manier als zijn eigen buurman, klasgenoot of collega. Zo heeft elke lezer, of deze nu een visuele beperking heeft is of niet, gelijke rechten Dat is een enorme winst!’ 

Monique Oudshoorn, Vereniging Onbeperkt Lezen

Intrinsieke motivatie

De beschikbaarheid van toegankelijke e-boeken is volgens Oudshoorn niet alleen aangezwengeld door het TPUB-project. ‘Met de komst van de Europese Toegankelijkheidsakte en dat deze naar Nederlandse wetgeving wordt omgezet, hebben uitgevers letterlijk een duw in de rug gekregen. Daardoor is er een urgentie om de dingen goed te gaan regelen. Maar eerlijk gezegd hoop ik dat we de verandering vanuit het TPUB-project sneller kunnen regelen in plaats van dat uitgevers ermee aan de slag gaan ‘omdat het moet’. Dat zou ik jammer vinden. Beter is dat uitgevers intrinsiek gemotiveerd zijn, dat de wens om toegankelijke e-boeken en publicaties te maken vanuit henzelf komt. Dat komt natuurlijk veel beter over, dan dat de wet het straks moet afdwingen.’

Technologische ontwikkelingen

Vereniging Onbeperkt Lezen beraadt zich momenteel op haar taak en doelstellingen. ‘Ook wij merken dat er steeds minder te winnen valt als het gaat om aangepaste leesvormen die met subsidie worden geproduceerd. Brailleboeken bijvoorbeeld. Onze taak is erop toezien dat braillelezers de gewenste brailleboeken kunnen krijgen en dat deze goed verkrijgbaar zijn. Dat is nu allemaal goed ingeregeld; er is veel bereikt als het gaat om de behoeften van braillelezers. En datzelfde geldt eigenlijk ook voor de mensen die gebruik maken van de gesproken boeken die via Bibliotheekservice Passend Lezen verkrijgbaar zijn. Bovendien lezen blinde en slechtziende jongeren veelal digitaal en zorgen technologische ontwikkelingen ervoor dat veel al mogelijk is, zonder dat extra aanpassingen nodig zijn. Bijvoorbeeld tekst-naar-spraak-functies op een website.’ 
Toch leiden nieuwe ontwikkelingen niet altijd tot verbeterde toegankelijkheid. Soms ontstaan er zelfs nieuwe issues, aldus Oudshoorn: ‘We leven bijvoorbeeld steeds meer in een beeldcultuur. En dat is niet voor niets; een verhaal kan met beelden soms beter worden verteld dan met alleen tekst. Maar dat betekent wel een informatieprobleem voor mensen met een visuele beperking. Want het boek of verhaal is door de toevoeging van beeld juist minder toegankelijk geworden. Daar beklagen onze leden zich over. Ze weten vaak niet wat in de afbeeldingen wordt getoond en wat dat toevoegt aan het verhaal. Het is dan erg waardevol dat de kennis van Dedicon met uitgevers wordt gedeeld. Niet alleen over toegankelijk publiceren in het algemeen, maar ook over de meer specifieke terreinen, zoals het toegankelijk maken van beeld.’ 

Inclusief maken

Voor de toekomst hoopt Oudshoorn dat zoveel mogelijk boeken en publicaties direct al aan de bron toegankelijk zijn. ‘Het is onrealistisch om via wetgeving van de uitgeverijen te eisen al hun oude uitgaven achteraf toegankelijk te maken. In dat geval zullen de uitgevers veel e-boeken van de markt halen. Ik denk dan, doe dat nou niet, begin nou met de toekomst. En als iemand met een leesbeperking dan toch nog een oude publicatie nodig heeft, bijvoorbeeld voor zijn studie, dan zou deze terecht moeten kunnen bij Dedicon. Dus voor het specialistische maatwerk. Maar toch, het beste zou zijn dat alle publicaties direct al aan de bron toegankelijk zijn. En in de weg daarnaartoe zou de focus moeten liggen op het inclusief maken van lezen en leren, dus publiceren voor iedereen in de samenleving.’

Over Vereniging Onbeperkt Lezen

logo Vereniging Onbeperkt Lezen

Vereniging Onbeperkt Lezen is een belangenvereniging voor mensen die moeite hebben met lezen vanwege een visuele beperking, dyslexie, afasie of een andere beperking. Met haar activiteiten wil de vereniging de toegankelijkheid van lectuur en informatie bevorderen.
De vereniging is in 1894 opgericht, als verbeterde organisatievorm van de   de blindenbibliotheek die eerder in 1888 was opgericht.. De Vereniging was tot 2007 bekend onder de naam Nederlandse Luister- en Braillebibliotheek (NLBB) en leverde braille- en gesproken boeken aan blinden en slechtzienden. Op enig moment heeft de vereniging de productietaak overgedragen aan Dedicon; de bibliotheekwerkzaamheden werden in 2007 overgedragen aan Bibliotheekservice Passend Lezen. Sindsdien legt ze zich toe op (lees)belangenbehartiging. In 2015 is de naam van de vereniging aangepast aan haar missie en heet nu Vereniging Onbeperkt Lezen. 

H.K.H. Prinses Laurentien is beschermvrouw van Vereniging Onbeperkt Lezen.

Ook werk maken van toegankelijk publiceren? Zo helpen we uitgevers: