Reliefabonnement: Het Witte Huis

Inleiding

Als je gevraagd wordt een paar iconische gebouwen in Rotterdam te noemen, denk je misschien als eerste aan de Erasmusbrug of de Euromast. In deze editie willen wij het over een misschien wat minder bekend iconisch gebouw hebben; namelijk ‘Het Witte Huis’. Het Witte Huis ligt midden in het prachtige Oude Havengebied en was, met 43 meter en 11 verdiepingen, in 1898 de eerste wolkenkrabber van Rotterdam – en naar velen zeggen – van Europa. 

Het had een uitkijkplatform op het dak waar je met een lift naartoe kon, wat heel modern was in die tijd. Het Witte Huis is echter al lang niet meer het hoogste gebouw van Rotterdam. Er zijn rondom al veel gebouwen bijgebouwd die hoger zijn. Op dit moment wordt er een nieuwe toren in Rotterdam gebouwd, de Zalmhaventoren. Deze zal medio 2022 worden opgeleverd. Met 215 meter wordt dit het nieuwe hoogste gebouw van Nederland.

De geschiedenis van het Witte Huis

Het Witte Huis, een kantoortoren naar Amerikaans voorbeeld, met beneden horeca, werd tussen 1897 en 1898 gebouwd naar ontwerp van de architect Willem Molenbroek. in de Art Nouveau stijl. Het is gebouwd van ijzer en cement (geen beton). Brandveiligheid was en is een issue. Hout was daarom niet toegestaan voor de bouw. Men mag – nog steeds – niet in het Witte Huis wonen in verband met de brandveiligheid.
Het grondplan is 20 bij 20 meter. De steunmuren binnen zijn  40 tot 140 cm dik. Sommige mensen vreesden dat zo’n kolos door de slappe bodem van Rotterdam niet voldoende ondersteund zou worden. Er werden wel duizend heipalen gebruikt voor de fundering. Hierdoor kwam de grond een meter hoger te liggen dan de omgeving. Door het heien ging de grond werken. Hierdoor stortte een pand ernaast in. Het ingestorte pand is verder afgebroken en men heeft de vrijgekomen grond gebruikt voor het Witte Huis. Al met al, ook vanwege schadevergoedingen die betaald moesten worden, liepen de bouwkosten flink op, maar het Witte Huis stond – en zou blijven staan.

Het Witte Huis stond bij het bombardement van Rotterdam tijdens de Tweede Wereld Oorlog precies aan de brandrand. Het heeft ook te lijden gehad door kogelinslagen bij de beschietingen van de Maasbruggen. Maar het is overeind gebleven. In 1990 is het helemaal gerestaureerd. 

Hoe ziet het Witte Huis eruit?

Van de 1e t/m de 6e verdieping is het gebouw opgetrokken uit hoofdzakelijk witte geglazuurde bakstenen. Daar heeft het gebouw zijn naam aan te danken. In het metselwerk zijn op veel plaatsen geometrische motieven ter decoratie aangebracht met gele, blauwe en oranjerode bakstenen. 
Iedere gevel heeft midden bovenaan een driehoekige siergevel. Het centrale deel daaronder springt wat naar voren. De links en rechts naastgelegen delen wijken wat naar achter. 
Halfpijlers en -zuilen trekken strakke verticale lijnen. Over dit alles heen lopen horizontale sierbanden, met een grijze gemetselde of natuurstenen lijst onder en boven die iets uitspringt. 
Tussen die horizontale en verticale scheidingslijnen zitten de vele ramen in het gebouw. Die zijn allemaal (behalve die in het dak) voorzien van markiezen; zonweringen die bij mooi weer halfrond naar buiten klappen en dan het bovenste deel van de vele ramen bedekken. Ze hebben vrolijke en toch een beetje voorname groene en witte verticale strepen. Als ze dicht zijn tekenen ze een groen-wit gestreepte rand om de bovenkant van de ramen.

De gevels zijn strak ogen strak symmetrisch, maar tegelijk speels en levendig door alle decoratie en door het gebruik van sierbogen, vooral bovenin. 
Onder en boven is het gebouw heel anders. Beneden, op de begane grond is gebruik gemaakt van hardsteen en grote ramen. Boven, achter de siergevel, is een heel steil leien dak met de 7e t/m 10e verdieping. Het is altijd wat verwarrend, maar inclusief de begane grond zijn er dus 11 verdiepingen.
We beginnen met zo’n uitgebreide beeldbeschrijving omdat we in de tekening, wil hij duidelijk leesbaar zijn, veel weg moeten laten. Je hebt nu alvast een idee, zodat straks alles makkelijker op zijn plaats valt.
We hadden de mooiste gevel uitgezocht om te tekenen: de gevel aan de havenkant, met twee torens ter weerszijden. Die torens beginnen niet op de grond, maar op de eerste verdieping. Het is net of ze zweven. Ze maken dat het Witte Huis aan deze kant iets wegheeft van een sprookjeskasteel. Maar wij willen geen sprookjes vertellen. Het moet natuurlijk wel allemaal kloppen wat we vertellen. We zijn daarom zelfs naar het gebouw gefietst om ter plaatse te kijken. Net die gevel stond in de steigers! Toch zijn we erin geslaagd om alles helder te krijgen. 

De Art Nouveau zit hem overigens vooral in de ramen, de versieringen in de hardsteen, mozaïeken en smeedwerk en allerlei details binnen. Daar zullen we bij de beschrijvingen verder nauwelijks op ingaan.

Beschrijving tekeningen

Er zijn 2 bladen met tekeningen. Tekening 1 toont het vooraanzicht van de gevel aan de haven. 
Blad 2 toont op de bovenste helft het bovenaanzicht van het hele gebouw. Onderaan staat een uitvergroting van de driehoekige siergevel van tekening 1. 

Tekening 1 – Vooraanzicht

Onder de titel, Het Witte Huis, Rotterdam, en de QR-code in het vierkant in de rechterbovenhoek, staat het vooraanzicht van de gevel aan de havenkade.

We beginnen met de omtrek. Zoek met twee handen de bovenste centrale horizontale streep met ribbeltjes op: dat het hek op het uitkijkplatform, een vierkante ruimte met ramen rondom. 

De iets bredere horizontale streep eronder is de bovenkant van het steile dak, zoals je voelt aan de schuine zijkanten verder naar beneden.

Even terug omhoog: op de hoekpunten van het dak staan twee vlaggen. Door de wind wijzen die dezelfde kant op, maar verder is alles aan deze gevel perfect symmetrisch. 
De ruimte tussen de vlaggenmasten werd en wordt gebruikt voor reclame. Was het voorbeeld voor architect Molenbroek destijds de Amerikaanse bouw, dit had hij dan weer uit Rusland. Op oude foto’s zie je bijvoorbeeld in even grote metalen hoofdletters ‘Eau de Cologne’ van links naar rechts. En daarboven ‘Sanders Zeep’ in sierlijke Art Nouveau letters. Sinds 1977 stond er de naam van de nieuwe eigenaar Westermeijer, met midden daarboven hun logo. Sinds 2018 kocht de firma Calex het gebouw en zette zijn naam erop. Het uitkijkplatform is van beneden af niet zichtbaar door die letters (en ze zitten vast en zeker het uitzicht een beetje in de weg).

We glijden weer van het dak af. Je linkerhand ontwaart nu een lange verticale brede streep met bovenop een steile driehoek erbovenop. Die driehoek is een torenspits. Rechts, spiegelbeeldig, voel je dus eenzelfde puntdak.

Van boven naar beneden voel je op beide spitsen een versiering; een soort piek. In de driehoek staan 2 schuine strepen – een omgekeerde V. Die duiden aan dat de spits niet rond maar hoekig is.
Daaronder zijn twee horizontale strepen getekend. Dat zijn daklijsten. Daaronder vind je een boograampje en weer een horizontale streep. Daar zit een uitstulpende rand. Boven die rand is de toren achthoekig; daaronder is hij rond. De overgang moet je erbij denken: die is niet abrupt; het achthoekige deel steekt iets uit en is met boogconstructies aan de ronde toren bevestigd. 

Helemaal onderaan de toren voel je 3 horizontale strepen: daar zitten drie steeds verder naar binnen springende hardstenen ringen met beeldhouwwerk, waaronder een gestileerde gevleugelde draak. 
Daaronder bevindt zich een portaal, met een ingang onder een hoek van 45 graden. 

Bij de bovenste ring voel je  aan de buitenkanten– nog altijd zowel links als rechts – een rondje: dat is een lamp die met smeedwerk – inderdaad, met de voor de Art Nouveau kenmerkende sierlijke lijnen – aan de gevel hangt.

De dikke streep helemaal onderaan, boven het braille, geeft het grondniveau aan. Het braille bevindt zich op de hoogte van bootjes die in de haven aangemeerd liggen.

We verkennen nu het deel tussen de torens, van beneden naar boven.

Boven de grond, tussen de portalen, voel je een onderbroken horizontale band met ribbels: dat zijn de uitgeklapte groen-witte zonweringen die het terras beneden overkappen. Onderaan zitten grote ramen en in het midden een deur.

Op de begane grond, tussen de grote ramen en de zonwering door, staan twee halfpijlers, die boven de zonwering iets breder worden. 

Tussen de onderste rij ramen voel je twee hele smalle ovalen. Die duiden de plek aan waar een beeld tegen de gevel staat: op een halfrond plateau en met een halfrond baldakijn erboven. 
Rondom het gebouw staan op deze hoogte vijf menselijke beelden. Ze stellen de Vooruitgang, Nijverheid, Landbouw, Handel en Zeevaart voor. Het zesde beeld, Arbeid, is tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest. 

We gaan verder naar boven, naar de 1e t/m 6e verdieping. In het tussen de torens liggende deel voel je 6 rijen ramen: 4 centraal in het midden en nog 2 aan iedere kant. 
De grijze horizontale banden tussen de verdiepingen hebben we weggelaten. En ook de verticale uitspringende halfpijlers kunnen we niet tekenen. Hetzelfde geldt voor de stenen boogomlijstingen boven en halfzuilen tussen de ramen op de eerste verdieping.
Alle ramen zijn rechthoekig en hebben een bovenlicht op twee derde hoogte. Die hebben we, net als de markiezen die we in de inleiding beschreven, niet getekend.

Bovenaan in het midden boven de vier centrale ramen voel je de siergevel. In het midden van de siergevel voel je een boog die de middelste 4 ramen omspant. In de onderste tekening op blad 2 vergroten we de siergevel uit en bespreken we hem verder.
Boven de buitenste 2 ramen is een minder hoge boog geplaatst; dat zijn stenen boogdecoraties.

In het steile en gladde dak erachter zitten nog meer ramen, andere dan op de gevel en zonder markiezen, maar wel symmetrisch: 2 vierkante in het midden, 2 smalle ter weerzijden. 
De bovenste rij voel je helemaal, in die daaronder gaan de middelste ramen deels schuil achter de siergevel. Onderaan voel je ter weerszijde de buitenste randen van nog 2 ramen.

De torens nog wat meer in detail

Misschien vroeg je je al af: ‘Zitten er dan geen ramen in de torens?’ Ja: die zitten er. Het patroon van de gevel zet zich door over de torens. Dus: de horizontale scheidingsbanden die we in de inleiding beschreven, lopen door over de torens én de ramen zitten er op de 1e t/m 6e verdieping op dezelfde hoogte.
We zien daar twee ramen. Of eigenlijk anderhalf, want de buitenste staat onder een hoek van 45 graden. Het derde raam zit aan de achterkant van de toren.
We hebben al verteld dat het bovenste deel van de torens, waar het ene boograampje getekend is, achthoekig is en met boogconstructies bevestigd is. 

Zoals je op tekening 2 kunt voelen, zijn 3 van die 8 zijden verzonken in het gebouw. De overige 5 hebben boograampjes, die sterk bijdragen aan het eerder genoemde sprookjesachtige effect. We hebben er maar één getekend om de plaats aan te duiden, maar vanaf de voorkant zie je er drie. Of eigenlijk tweeëneenhalf, want één zit schuin op de hoek.
Deze boograampjes hebben ook markiezen. En ze zijn nog eens extra versierd. Boven ieder raampje is met oranje en witte bakstenen nog eens een extra boog gemetseld met vrolijke strepen en vlakken. Of beter gezegd: geschilderd, want de gevel zelf is vlak. 
Alle decoratie beschrijven is niet te doen. En dat zou ook saai worden. Alleen bij tekening 3 zullen we nog nader ingaan op de decoraties. Maar je weet nu wat we bedoelen met ‘rijk versierd’.

Rechts onderaan naast het gebouw is nog een maatstreep getekend: dat is de lengte van een volwassen persoon.

Blad 2 – tekening boven: bovenaanzicht

De tweede tekening, bovenaan met de titel bovenaanzicht, laat het gebouw gevel van boven zien. De gevel van tekening 1 is onderaan. Je voelt goed hoe de torens uitsteken ten opzichte van de gevel. 
Je voelt twee onderbrekingen in de lijn tussen de torens. Daar zit de siergevel. Deze steekt, net als de gevel verder naar beneden, een beetje uit. Dat is het deel waar de vier centrale ramen zitten, die je in het vooraanzicht voelt.

Als je de omtrek volgt merk je ten eerste op, dat iedere gevel die opbouw heeft.
Ten tweede merk je op dat het gebouw geen rechte hoeken heeft. De gevels volgen het stratenplan.
De trapeziums naar binnen zijn de schuine daken. 
Midden bovenop het platte dak (het deel tussen de trapeziums) bevindt zicht een vierkant uitkijkterras. 

Blad 2 – tekening onder: detail gevel

Onderaan op blad 2 staat, onder de titel ‘Detail gevel’, een uitvergroting van de siergevel; de kroon op het werk.
Bovenop is een achthoekige ster geplaatst. Net als bij de torentjes verdwijnen 3 van de 8 punten. In de ster is een cirkel van cement. Vanuit de ster lopen aan beide zijkanten schuine lijnen naar beneden. Dit is een uitstekende rand. Hij is in werkelijkheid niet helemaal recht en strak, maar heeft wat hobbels. 
Onder deze rand is een trapmotief in de muur verwerkt. Dit is wel glad en loopt aan beide zijdes door, tot de driehoekige sierstenen onderaan. 

Onder het trapje voel je vreemde figuurtjes. Ze lijken op een omgevallen hoofdletter H. Het zijn echter drie bakstenen. De onderste en bovenste bakstenen zijn oranje. De middelste, veel kleinere, is blauw.
Daaronder is een grote boog voelbaar met streepjes. Het metselpatroon is ingewikkelder en geeft een effect van een oranje boog met witte vakjes en blauwe accenten daarin. 
Het is de omlijsting van een Art Nouveau mozaïek dat boven de twee kleinere boogramen in die grote boog is aangebracht. Wij hebben er met strakke hoofdletters ‘het Witte Huis’ in gezet. In het mozaïek staat die tekst met sierlijke letters, omringd door groene gekrulde stengels met witte bloemknoppen. Vanaf de straat is dat echter nauwelijks te onderscheiden.

Boven de boogramen zitten ook weer versierde gemetselde boogjes. Ook hier zijn oranje en witte geglazuurde bakstenen gebruikt. 

Onder al die pracht en tussen de boogramen is glad grijs metselwerk. Onder de boogramen is daarin, waar je de zigzaglijn voelt, een patroon in reliëf aangebracht.
Zoals je hebt gemerkt bevat dit gebouw veel decoratie. We hebben geprobeerd ze zo duidelijk mogelijk te beschrijven en we hopen dat je je hiermee een goed beeld hebt kunnen vormen van dit prachtige iconische gebouw.