Een aardbeving die je áltijd kan voelen

Hoe je de essentie van de Groningse aardbevingen in een voelbare kaart vangt

Zeg je Groningen, dan denk je al snel aan aardbevingen. Aan scheuren in muren, huizen in de steigers, protesterende Groningers. Het is nog altijd een ‘hot topic’ dat de nodige ophef met zich meebrengt. En vanwege de oorlog in Oekraïne en het stoppen van de Russische gasleveranties rijst de vraag of meer gas uit Groningen een optie is. En dus blijven ook de Groningse aardbevingen onderwerp van gesprek. Maar, hoe zijn die aardbevingen in het Groningse gasveld nou eigenlijk ontstaan? En hoe leg je dat uit aan mensen die blind zijn?

Om dit goed uit te leggen produceerde Dedicon een voelbare tekening met bijbehorende uitleg in tekst en audio. Maar hoe begin je? Minke van Weert is specialist Tekst en Beeld bij Dedicon en auteur van de bijbehorende uitleg: “We beginnen altijd met de nodige research via internet. En in dit geval ging het om een zeer complex onderwerp. Er is weliswaar ontzettend veel informatie te vinden over aardbevingen, maar in dit geval gaat het om aardbevingen die op onnatuurlijke manier zijn ontstaan: door gaswinning. Het lastige daarbij was ook om te bepalen welke informatie juist is. Daarom hebben we de hulp ingeroepen van een expert van de Groninger Bodem Beweging. Met zijn hulp hebben we het kaf van het koren kunnen scheiden.”

Continu afstemmen en bijschaven

Tijdens het productieproces trekt Minke samen op met tekenaar Robin Ottens en beeldexpert Anne Bottenheft. “Ik schets in grote lijnen wat ik wil vertellen in een eerste opzet. Samen met Robin en Anne stem ik vervolgens af wat we wel en wat we niet op de tekening laten zien. Al schrijvend merk ik dan ook dat sommige dingen soms niet handig zijn, of dat ze anders moeten dan we vooraf hadden bedacht. Het is dus eigenlijk een proces van continu met elkaar afstemmen en bijschaven.”

Vooral bij een complex onderwerp als de Groningse aardbevingen is het zaak om weloverwogen keuzes te maken. “Neem bijvoorbeeld de talloze aardlagen. We hebben ervoor gekozen om alleen de drie aardlagen te beschrijven die van belang zijn voor het verhaal. In de tekening hebben we deze er daarom uit laten springen door ze drie verschillende vullingen te geven. Alle aardlagen daaronder zijn weggelaten, en alle aardlagen daarboven zijn tot een minimum beperkt. Als ‘maker’ moet je je telkens afvragen: wat is nodig voor de lezer om de tekening te begrijpen? Wat moet er minimaal aan informatie worden gegeven? Zo hebben we de bodemdaling als gevolg van gaswinning slechts schematisch weergegeven. Dat is een bewuste keuze. In werkelijkheid ziet dat er anders uit; de aardlagen lopen bijvoorbeeld grilliger in elkaar over.”

deel van de voelbare tekening Aardbevingen Groningen-gasveld

Bij de tekening blijven

De voelbare tekening van de aardbevingen in Groningen is onderdeel van het reliëfabonnement die leden van Bibliotheekservice Passend Lezen kunnen ontvangen. Aan de voelbare tekening is een QR-code toegevoegd. Wanneer de lezer deze scant wordt een webpagina geopend met bijbehorende uitleg om de blinde lezers te begeleiden en te duiden bij hetgeen ze voelen. Die uitleg is behalve als digitale tekstversie ook in gesproken vorm beschikbaar. “De grootste uitdaging bij het maken van de uitleg is om bij de tekening te blijven. Je hebt al gauw de neiging om meer context te geven, meer te beschrijven dan op de tekening is te zien. Maar het gaat om de essentie.”

Om de kwaliteit van producties te controleren en te waarborgen schakelt Dedicon de hulp in van testers uit de verschillende doelgroepen. Zo ook bij de voelbare tekening van de Groningse aardbeving. Minke: “We moeten natuurlijk wel weten dat we ‘goed zitten’ met de voelbare tekening en de bijbehorende uitleg. Daarom hebben we de tekening met uitleg eerst door een proeflezer met een visuele beperking laten testen en op basis van de feedback aangepast, alvorens we de tekening aan de klant hebben uitgeleverd. Vooralsnog krijgen we alleen maar enthousiaste reacties van de abonnees. Daar doen we het uiteindelijk ook voor!”

‘Ieder keer is het weer een verrassing wat voor reliëfwerk is gemaakt. De aardbevingen in Groningen, het Witte Huis in Rotterdam of de eikenprocessierups… het is allemaal erg boeiend en ik leer er ontzettend veel van.’ – ingezonden reactie van een abonnee