Cecile Harmsen is toetsondersteunend medewerker bij Cito: ‘Cito maakt al sinds 1968 de Eindtoets Basisonderwijs voor basisscholen. En al vanaf het eerste moment dat blinde leerlingen zich opgaven, hebben we ook braille-versies van de eindtoets door Dedicon laten maken.’
Vanaf 1999 kwamen er audioversies van de eindtoetsen. En inmiddels behoren ook vergrotingen en edu-tekstbestanden tot het palet van aangepaste eindtoetsen. ‘Per jaar zijn circa 6 tot 8 braille-versies nodig voor blinde leerlingen die de eindtoets moeten doen, maar uiteraard verschilt dat per jaar. De groep leerlingen met dyslexie is veruit het grootst; het overgrote deel van toetsen die Dedicon toegankelijk maakt zijn dan ook de audioversies.’
Inhoudelijke aanpassingen
Het maken van een toets in audio is geen kwestie van sec voorlezen van datgene wat op papier staat. ‘Voordat de toets in de beveiligde studio van Dedicon kan worden voorgelezen, wordt er eerst een script opgesteld, waarbij de toetsdeskundige bepaalt wat wel en wat niet moet worden voorgelezen. En ook op welke manier moet worden voorgelezen.’
Voor blinde leerlingen zijn er vaak meer aanpassingen nodig dan alleen de vorm. Zij missen het overzicht op een pagina en Dedicon brengt daarom extra structuur aan in de toetsen door bijvoorbeeld aan te geven of er open of meerkeuzevragen volgen. Leonoor Soet, specialist didactische aanpassingen bij Dedicon: ‘Als er vragen worden gesteld waarmee een blinde leerling niet aan de slag kan, passen wij de toetsen aan. Dit gebeurt in overleg met deskundigen uit het braille-onderwijs, die zijn aangewezen in overleg met Cito. Niet alle opgaven uit de reguliere eindtoetsen zijn één-op-één over te nemen. Hoe lees je bijvoorbeeld een grafiek als je niet kunt zien?’
Visueel en digitaal
In de 50 jaar dat Cito eindtoetsen maakt voor de basisscholen is er veel veranderd. In technisch opzicht, maar ook inhoudelijk. En dat heeft ook zijn weerslag op de aanpassingen die Dedicon doorvoert. Harmsen: ‘In de toetsen zien we steeds meer opgaven met visuele kenmerken, bijvoorbeeld een krantenknipsel of een andere afbeelding. Dat betekent dat we telkens de keuze moeten maken of dat wel of niet moet worden meegenomen in de aangepaste versie. Ofwel: moet een afbeelding wel of niet worden beschreven?’ Maar het kan ook gebeuren dat we besluiten een bepaalde opgave helemaal weg te laten. Je moet dan denken aan opgaven die blinde leerlingen onmogelijk kunnen maken. Ruimtelijk inzicht bijvoorbeeld, zoals: ‘Vanuit welke hoek kijkt persoon B naar het voorwerp X?’ Dat bepaalde opgaven worden aangepast of weggelaten uit de oorspronkelijke eindtoets betekent echter niet dat het niveau van de toets verandert. De aangepaste toets wordt apart genormeerd, zodat de blinde leerling een score krijgt die vergelijkbaar is met ziende leerlingen.’
‘We zien steeds meer opgaven met visuele kenmerken’
Gezien de digitale ontwikkelingen verwacht Cito dat er steeds minder toetsen op papier worden geleverd. ‘Sinds 2018 bestaat een nieuwe variant: de centrale adaptieve eindtoets. Deze digitale toets houdt rekening met de antwoorden die de leerling heeft gegeven en past daarop het niveau automatisch aan. Op basis van de resultaten kan, naast het schooladvies, een betere afweging worden gemaakt naar welk vervolgonderwijs een kind het beste kan gaan.’
De adaptieve digitale variant is ook bruikbaar voor de grote groep kinderen met dyslexie. ‘In de digitale adaptieve eindtoetsen zit spraak al vervat; voor leerlingen met dyslexie kan de verklanking worden aangezet. De school bepaalt bij welke kinderen dat gebeurt en is daarvoor verantwoordelijk.’
Wat is slechtziend?
Wat betreft de kwaliteit van de Centrale Eindtoets legt Cito de lat zo hoog mogelijk. En dat geldt uiteraard ook voor Dedicon als leverancier van de aangepaste versies van de eindtoets. ‘We willen een zo optimaal mogelijke toets maken. Voor alle groep-8-leerlingen. Dus ook voor leerlingen met een visuele beperking. Hoe een toets moet worden aangepast is een kwestie van zoeken. Want wat is slechtziend? Dat is een moeilijk begrip; ieder slechtziend kind ziet slecht op een andere manier. Dat betekent dat we in nauwe samenwerking met de experts van Dedicon zoeken naar wat mogelijk is en wat optimaal is.’
‘We willen allebei hetzelfde en dat is een mooi product maken.’
Het maken van de opgaven voor de Centrale Eindtoets is een proces van jaren. ‘De opgaven moeten eerst worden ge-proeftoetst, opnieuw gescreend en nogmaals gescreend. Dat betekent dus dat de Centrale Eindtoets nooit helemaal perfect is, maar wel zo perfect mogelijk.’ Een goede vertrouwensband met Dedicon is voor Cito dan ook essentieel, bevestigt Cecile Harmsen: ‘We werken al jaren met een vast team experts van Dedicon. De lijntjes zijn heel kort; het lijkt alsof we directe collega’s zijn. We willen allebei hetzelfde en dat is een mooi product maken.’
