‘Mooiste zou zijn dat uitgevers het zelf willen’

Tijdens bewustwordingssessies (TPUB1) en workshops (TPUB2) hebben uitgeverijen kennis gemaakt met toegankelijk publiceren aan de bron en de eerste concrete stappen gezet. Bij het TPUB-project waren verschillende partijen betrokken: het ministerie van OCW, de Koninklijke Bibliotheek, de Mediafederatie, VIVIS Onderwijs, De Oogvereniging, Dedicon en Vereniging Onbeperkt Lezen. Behalve inhoudelijk meepraten, faciliteerde de Vereniging het TPUB-project en zorgde voor de financiering. Monique Oudshoorn: ‘Behalve meer bewustzijn van nut en noodzaak van toegankelijke publicaties bij de uitgeverijen, heeft het project ook geresulteerd in een betere samenwerking tussen de verschillende partijen. We beseffen beter dat we elkaar nodig hebben in de ambitie om toegankelijke publicaties te kunnen maken, zodat iedereen, of iemand nu wel of geen leesbeperking heeft, kan lezen wat hij wil.’ 

Oudshoorn constateerde dat ook het onderlinge begrip van ieders rol is gegroeid. ‘Dat zag je bijvoorbeeld terug in de contacten met de uitgeverijen: voorheen hadden ze best wel wat kritiek op een partij als Dedicon die hun boeken en publicaties ‘zo gemakkelijk en voor weinig geld’ omzet naar aangepaste leesvormen. Maar inmiddels begrijpen ze beter waarom dat nodig is en ontdekken ze dat ze als uitgeverij zelf hun publicaties aan de bron toegankelijk kunnen (en moeten) maken. En dat ze daarbij de expertise van een organisatie als Dedicon nodig hebben. Bijvoorbeeld voor kennis en advies. Of voor maatwerk, bij het toegankelijk maken van de lastigere onderdelen zoals afbeeldingen, tabellen, grafieken.’

Gelijke rechten

Voor de leden van de Vereniging zullen de opbrengsten van het TPUB-project niet direct zichtbaar zijn. ‘Dit zijn omvangrijke procesveranderingen en het effect ervan zal onze doelgroep pas later merken.’ Toch staan we aan de vooravond van een belangrijke ontwikkeling, constateert Oudshoorn: ‘Het duurt niet lang meer dat je als lezer met een leesbeperking toegankelijke e-books bij de boekhandel kunt verkrijgen. Toegankelijk in de zin dat de lezer kan zien in welk formaat het boek beschikbaar is, hoe hij dat met eigen hulpmiddelen leesbaar kan maken, dat hij het kan verkrijgen en kan lezen op dezelfde manier als zijn eigen buurman, klasgenoot of collega. Zo heeft elke lezer, of deze nu een visuele beperking heeft is of niet, gelijke rechten Dat is een enorme winst!’ 

Technologische ontwikkelingen

Vereniging Onbeperkt Lezen beraadt zich momenteel op haar taak en doelstellingen. ‘Ook wij merken dat er steeds minder te winnen valt als het gaat om aangepaste leesvormen die met subsidie worden geproduceerd. Brailleboeken bijvoorbeeld. Onze taak is erop toezien dat braillelezers de gewenste brailleboeken kunnen krijgen en dat deze goed verkrijgbaar zijn. Dat is nu allemaal goed ingeregeld; er is veel bereikt als het gaat om de behoeften van braillelezers. En datzelfde geldt eigenlijk ook voor de mensen die gebruik maken van de gesproken boeken die via Bibliotheekservice Passend Lezen verkrijgbaar zijn. Bovendien lezen blinde en slechtziende jongeren veelal digitaal en zorgen technologische ontwikkelingen ervoor dat veel al mogelijk is, zonder dat extra aanpassingen nodig zijn. Bijvoorbeeld tekst-naar-spraak-functies op een website.’ 
Toch leiden nieuwe ontwikkelingen niet altijd tot verbeterde toegankelijkheid. Soms ontstaan er zelfs nieuwe issues, aldus Oudshoorn: ‘We leven bijvoorbeeld steeds meer in een beeldcultuur. En dat is niet voor niets; een verhaal kan met beelden soms beter worden verteld dan met alleen tekst. Maar dat betekent wel een informatieprobleem voor mensen met een visuele beperking. Want het boek of verhaal is door de toevoeging van beeld juist minder toegankelijk geworden. Daar beklagen onze leden zich over. Ze weten vaak niet wat in de afbeeldingen wordt getoond en wat dat toevoegt aan het verhaal. Het is dan erg waardevol dat de kennis van Dedicon met uitgevers wordt gedeeld. Niet alleen over toegankelijk publiceren in het algemeen, maar ook over de meer specifieke terreinen, zoals het toegankelijk maken van beeld.’ 

Inclusief maken

Voor de toekomst hoopt Oudshoorn dat zoveel mogelijk boeken en publicaties direct al aan de bron toegankelijk zijn. ‘Het is onrealistisch om via wetgeving van de uitgeverijen te eisen al hun oude uitgaven achteraf toegankelijk te maken. In dat geval zullen de uitgevers veel e-boeken van de markt halen. Ik denk dan, doe dat nou niet, begin nou met de toekomst. En als iemand met een leesbeperking dan toch nog een oude publicatie nodig heeft, bijvoorbeeld voor zijn studie, dan zou deze terecht moeten kunnen bij Dedicon. Dus voor het specialistische maatwerk. Maar toch, het beste zou zijn dat alle publicaties direct al aan de bron toegankelijk zijn. En in de weg daarnaartoe zou de focus moeten liggen op het inclusief maken van lezen en leren, dus publiceren voor iedereen in de samenleving.’